নির্বাচনী সংস্কাৰ গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাৰ সুস্থতা নিশ্চিত কৰিবলৈ অতি প্ৰয়োজনীয় । নিৰ্বাচন আয়োগে ৰাজনৈতিক দলসমূহক নিৰ্বাচনী প্ৰক্ৰিয়া শক্তিশালী কৰাৰ সম্পৰ্কে আলোচনা কৰিবলৈ আমন্ত্ৰণ জনাইছে। শেহতীয়াকৈ সমাপ্ত হোৱা বিধানসভা নিৰ্বাচনৰ সময়ত নিৰ্বাচনী তালিকাত হেতালি খেলাৰ অভিযোগ আৰু বিভিন্ন ৰাজ্যত ডুপ্লিকেট ইলেক্টৰেল ফটো পৰিচয় পত্ৰ (EPIC) নম্বৰৰ সন্দৰ্ভত উত্থাপিত সমস্যাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত এই কথা প্ৰকাশ পাইছে।
সংবিধানৰ ৩২৪ নং অনুচ্ছেদত উল্লেখ আছে যে সংসদ আৰু ৰাজ্যিক বিধায়িনী দলৰ সকলো নিৰ্বাচনৰ বাবে নিৰ্বাচনী তালিকা প্ৰস্তুত কৰাৰ তত্বাৱধান, নিৰ্দেশনা আৰু নিয়ন্ত্ৰণ ইচিৰ ওপৰত ন্যস্ত হ’ব। নিৰ্বাচনী তালিকা প্ৰস্তুত কৰাটো জনপ্ৰতিনিধিত্ব আইন, ১৯৫০ আৰু আনুষংগিক নিয়ম, য’ত নিৰ্বাচক পঞ্জীয়ন নিয়ম, ১৯৬০কে ধৰি নিয়মাৱলীৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয়।
১৯৫২ চনৰ প্ৰথম সাধাৰণ নিৰ্বাচনৰ পিছৰে পৰা ভোটদান প্ৰক্ৰিয়াত বহুতো পৰিৱৰ্তন ঘটিছে।১৯৫২ আৰু ১৯৫৭ চনৰ প্ৰথম দুটা সাধাৰণ নিৰ্বাচনত প্ৰতিজন প্ৰাৰ্থীৰ বাবে তেওঁলোকৰ নিৰ্বাচনী চিহ্নৰে এটা সুকীয়া বাকচ ৰখা হৈছিল। ভোটাৰসকলে যিজন প্ৰাৰ্থীক ভোট দিব বিচাৰিছিল তাৰ বাকচত এখন উকা বেলট পেপাৰ পেলাই দিব লগা হৈছিল। ১৯৬২ চনৰ তৃতীয়টো সাধাৰণ নিৰ্বাচনৰ পৰাহে প্ৰাৰ্থীৰ নাম আৰু প্ৰতীক থকা বেলট পেপাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰা হয়। ইয়াৰ পিছত ২০০৪ চনৰ লোকসভাৰ সাধাৰণ নিৰ্বাচনৰ পিছৰে পৰা সকলো সমষ্টিতে বৈদ্যুতিক ভোটিং মেচিন (EVM)ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল । ২০১৯ চনৰ পৰা EVM সমূহ সকলো সমষ্টিতে ১০০% ভোটাৰ ভেৰিফাইবল পেপাৰ অডিট ট্ৰেইল (VVPAT) স্লিপৰ দ্বাৰা সমৰ্থিত হৈছে।
ভোটগ্ৰহণ আৰু গণনা প্ৰক্ৰিয়াৰ সন্দৰ্ভত বিগত সময়ছোৱাত বিভিন্ন বিষয় উত্থাপন কৰা হৈছে। প্ৰথমতে, কাগজৰ বেলট পেপাৰলৈ ঘূৰি যোৱাৰ বাবে জনস্বাৰ্থ লিটিগেচন (পিআইএল)ৰ জৰিয়তে দাবী আছিল যিটো ২০২৪ চনৰ এপ্ৰিল মাহত উচ্চতম ন্যায়ালয়ে খাৰিজ কৰিছিল।দ্বিতীয়তে, একেটা পিআইএলেই VVPATৰ EVM গণনাৰ সৈতে ১০০% মিল কৰাৰ দাবী জনাইছিল, যিটো বৰ্তমান প্ৰতিটো বিধানসভা সমষ্টি/খণ্ডত পাঁচটা মেচিনৰ বাবে কৰা হয়। উচ্চতম ন্যায়ালয়ে এই দাবীকো খাৰিজ কৰাৰ সময়তে নিৰ্দেশ দিছিল যে প্ৰতিটো বিধানসভা ছেগমেণ্টৰ নিয়ন্ত্ৰণ ইউনিট, বেলট ইউনিট, ভিভিপিএটিকে ধৰি ৫% ইভিএমৰ মাইক্ৰ’কণ্ট্ৰ’লাৰৰ পৰীক্ষাৰ নিৰ্দেশ , নিৰ্মাতাসকলৰ অভিযন্তাৰ এটা দলে যদিহে কোনো ধৰণৰ খেলিমেলিৰ সন্দেহ হয় তেন্তে পৰীক্ষা কৰিব পাৰিব । নিৰ্বাচনৰ ফলাফল ঘোষণাৰ সাত দিনৰ ভিতৰত, কোনো সমষ্টিত দ্বিতীয় বা তৃতীয় স্থান পোৱা প্ৰাৰ্থীৰ লিখিত অনুৰোধৰ জৰিয়তে এই অনুশীলন আৰম্ভ কৰাটো প্ৰয়োজন।
তৃতীয়তে, মহাৰাষ্ট্ৰ আৰু দিল্লী বিধানসভা নিৰ্বাচনৰ পূৰ্বে নিৰ্বাচনী তালিকাত হেতালি খেলাৰ অভিযোগ উত্থাপন হৈছিল। বিৰোধী দলসমূহে অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে যে কেন্দ্ৰত শাসকীয় দলৰ উপকাৰৰ বাবে নিৰ্বাচনী তালিকাত বৃহৎ সংখ্যক ভুৱা/ভুৱা ভোটাৰ সংযোজন কৰা হৈছে। চতুৰ্থ আৰু বৰ্তমানৰ বিষয়টো পশ্চিম বংগ, গুজৰাট, হাৰিয়ানা আৰু পঞ্জাৱৰ দৰে বিভিন্ন ৰাজ্যৰ ভোটাৰৰ বাবে একেধৰণৰ ইপিআইচি নম্বৰৰ সৈতে জড়িত। তৃণমূল কংগ্ৰেছৰ দৰে বিৰোধী দলসমূহে অভিযোগ কৰে যে ইয়াৰ দ্বাৰা ভুৱা ভোটাৰক ভোটাৰ তালিকাত অন্তৰ্ভুক্ত হোৱাৰ দাবীক ন্যায্যতা প্ৰদান কৰা হয়। ইচিয়ে ব্যাখ্যা কৰিছে যে ইৰনেট প্লেটফৰ্মত কেন্দ্ৰীভূত ডাটাবেছলৈ স্থানান্তৰিত হোৱাৰ আগতে ইপিআইচি নম্বৰ আবণ্টনৰ বাবে পূৰ্বৰ বিকেন্দ্ৰীকৃত ব্যৱস্থাৰ বাবেই ডুপ্লিকেচনৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে। ইয়াত স্পষ্ট কৰা হৈছে যে ইপিআইচি নম্বৰ যিয়েই নহওক কিয়, এজন নিৰ্বাচকে কেৱল তেওঁলোকৰ ৰাজ্য বা কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলৰ তেওঁলোকৰ নিৰ্দিষ্ট ভোটগ্ৰহণ কেন্দ্ৰতহে ভোট দিব পাৰে।
নিৰ্বাচন প্ৰক্ৰিয়াত উপৰোক্ত বিষয়সমূহৰ বাহিৰেও প্ৰচাৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ সৈতে জড়িত উল্লেখযোগ্য বিষয়সমূহো সমাধান কৰিব লাগিব। প্ৰথমতে, বেছিভাগ দলৰ ‘ষ্টাৰ কেম্পেইনাৰ’ আন ৰাজনৈতিক দলৰ নেতাৰ বিৰুদ্ধে অনুপযুক্ত আৰু গালি-গালাজ শব্দ ব্যৱহাৰ কৰি, নিৰ্বাচকৰ জাতি/সাম্প্ৰদায়িক অনুভূতিৰ প্ৰতি আবেদন জনোৱা, প্ৰমাণহীন অভিযোগ উত্থাপন কৰি দোষী সাব্যস্ত হৈছে। দ্বিতীয়তে, সকলো ডাঙৰ ৰাজনৈতিক দলৰ প্ৰাৰ্থীয়ে নিৰ্বাচনী ব্যয়ৰ সীমা বহল ব্যৱধানত ভংগ কৰে। তদুপৰি নিৰ্বাচনৰ সময়ত ৰাজনৈতিক দলৰ ব্যয়ৰ কোনো সীমা নাই। চেণ্টাৰ ফৰ মিডিয়া ষ্টাডিজে অনুমান কৰিছে যে ২০২৪ চনৰ লোকসভা নিৰ্বাচনৰ সময়ত বিভিন্ন ৰাজনৈতিক দলৰ ব্যয় প্ৰায় ১,০০,০০০ কোটি । যিয়ে স্পষ্ট কৰে নিৰ্বাচনী ব্যয়ে দুৰ্নীতিক ইন্ধন যোগায় যাৰ ফলত এক দুষ্ট চক্ৰৰ সৃষ্টি হয়। তৃতীয়তে, এছ’চিয়েশ্যন অৱ ডেম’ক্ৰেটিক ৰিফৰ্মছৰ প্ৰতিবেদন অনুসৰি ২০২৪ চনত নিৰ্বাচিত ৫৪৩ জন সাংসদৰ ভিতৰত ২৫১ জন (৪৬%) সাংসদৰ বিৰুদ্ধে অপৰাধমূলক গোচৰ থকাৰ বাবে ৰাজনৈতিক অপৰাধীকৰণৰ বিষয়টোৱে নিম্নতম স্তৰত উপনীত হৈছে। ইয়াৰে ১৭০ (৩১%) লোক ধৰ্ষণ, হত্যা, হত্যাৰ চেষ্টা আৰু অপহৰণকে ধৰি গুৰুতৰ অপৰাধমূলক অভিযোগত অভিযুক্ত হৈছে।
মুক্ত আৰু নিকা নিৰ্বাচন আমাৰ সংবিধানৰ মৌলিক গাঁথনিৰ অংশ যিটো উচ্চতম ন্যায়ালয়ে বিভিন্ন গোচৰত ঘোষণা কৰিছে। ভোটদান আৰু গণনাৰ নিৰ্বাচনী প্ৰক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত তলত উল্লেখ কৰা সংস্কাৰসমূহ বিবেচনা আৰু কাৰ্যকৰী কৰাটো প্ৰয়োজনীয় । প্ৰথমতে, ইভিএম আৰু ভিভিপিএটি সম্পৰ্কীয় দিশসমূহৰ ক্ষেত্ৰত, ইভিএম গণনা আৰু ভিভিপিএটি স্লিপৰ মিলৰ বাবে নমুনাৰ আকাৰ প্ৰতিখন ৰাজ্যক বৃহৎ অঞ্চলত ভাগ কৰি বৈজ্ঞানিকভাৱে সিদ্ধান্ত ল’ব লাগে । আনকি এটা ভুলৰ ক্ষেত্ৰতো সংশ্লিষ্ট অঞ্চলৰ বাবে ভিভিপিএটি স্লিপ সম্পূৰ্ণৰূপে গণনা কৰিব লাগে। ইয়াৰ ফলত গণনা প্ৰক্ৰিয়াত পৰিসংখ্যাগতভাৱে উল্লেখযোগ্য আস্থা সৃষ্টি হ’ব। ইয়াৰ উপৰিও ২০১৬ চনত ইচিয়ে পৰামৰ্শ দিয়াৰ দৰে বুথ পৰ্যায়ত ভোটাৰসকলৰ বাবে ‘টোটালাইজাৰ’ মেচিন প্ৰৱৰ্তন কৰিব পাৰি যিয়ে প্ৰাৰ্থী অনুসৰি গণনা প্ৰকাশ কৰাৰ পূৰ্বে ১৪টা ইভিএমত ভোট একত্ৰিত কৰিব। দ্বিতীয় বা তৃতীয় স্থান লাভ কৰা প্ৰাৰ্থীসকলেও উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ নিৰ্দেশনা ব্যৱহাৰ কৰি কোনো ধৰণৰ সন্দেহৰ সৃষ্টি হলে প্ৰতিটো বিধানসভা খণ্ডত ৫% ইভিএমৰ পৰীক্ষণ দাবী কৰিব লাগে অৰ্থাৎ
সন্দেহযুক্ত ক্ষেত্ৰত ৫% ইভিএমৰ পুনঃপৰীক্ষাৰ দাবী কৰিব পাৰে । যদি কোনো বিষয় চিনাক্ত কৰা হয় তেন্তে ইয়াক উপযুক্তভাৱে সমাধান কৰা উচিত । অন্যথা ই ৰাজনৈতিক জল্পনা-কল্পনাক স্তব্ধ কৰি পেলাব।
নিৰ্বাচনী প্ৰক্ৰিয়াত স্বচ্ছতা, বিশ্বাসযোগ্যতা, আৰু ন্যায় সংযোজন কৰিবলৈ এই সংস্কাৰসমূহ অত্যাৱশ্যক। ইচি আৰু ৰাজনৈতিক দলসমূহে সমষ্টিগতভাৱে এই বিষয়বোৰ সমাধানৰ বাবে অৰ্থপূৰ্ণ আলোচনা কৰি স্থায়ী সমাধানৰ পথৰ সন্ধান কৰিব লাগিব।
