ভাৰতবৰ্ষত দুটা লোকপিয়লক লৈ বিতৰ্ক, মতবাদ, যুক্তি বিবাদ চলি আছে – এটা হৈছে জাতিগত লোকপিয়ল আৰু আনটো দক্ষতা লোকপিয়ল। জাতিগত লোকপিয়ল অতীজৰে পৰা চলি আহিছে। ভাৰতৰ জনসাধাৰণৰ বাবে সামাজিক ন্যায় নিশ্চিত কৰিবলৈ জাতিগত লোকপিয়লৰ প্ৰয়োজনীযতা আছে। জাতিগত লোকপিয়লে দেশৰ আৰ্থসামাজিক অৱস্থাৰ বুজ লৈ পিছপৰি থকা সম্প্ৰদায়, সুবিধা লাভৰ পৰা বাবে বঞ্চিত সকলক সুবিধা প্ৰদানত সহায় কৰে। আনহাতে দক্ষতা লোকপিয়লৰ লক্ষ্য দেশৰ নিবনুৱা সমস্যা লাঘৱ কৰা আৰু কর্মশক্তি প্রদান বৃদ্ধিত সহায় কৰা। ই নীতি নিৰ্ধাৰকসকলক বঞ্চিত আৰু প্ৰান্তীয় সম্প্ৰদায়ৰ বাবে কল্যাণমূলক আঁচনি ডিজাইন কৰাত সহায় কৰে।
ভাৰতবৰ্ষৰ জাতিগত লোকপিয়ল কেইবাটাও কাৰণত গুৰুত্বপূৰ্ণ। সামাজিক স্তৰবিন্যাস, জনগাঁথনিগত বিতৰণত সহায় কৰা আৰু জাতি সম্পৰ্কীয় ঐতিহাসিক বৈষম্য দূৰ কৰাই ইয়াৰ মূল লক্ষ্য। জাতিগত লোকপিয়ল এক সামাজিক আৱশ্যকতা। ভাৰতত জাতি এক মূল সামাজিক গঠন হৈয়েই আছে। ২০১১-১২ চনলৈকে ভাৰতীয় বিবাহৰ মাত্ৰ প্ৰায় ৫% হে আন্তঃজাতিগত আছিল। জাতি উপাধি আৰু জাতি চিহ্নৰ ব্যৱহাৰ এতিয়াও ব্যাপক। জাতি অনুসৰি আৱাসিক পৃথকীকৰণ অব্যাহত আছে। নিৰ্বাচনৰ প্ৰাৰ্থী আৰু মন্ত্ৰীসভাৰ মন্ত্ৰীৰ বাছনি জাতিগত বিবেচনাৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰিত হৈয়েই আছে।
১৮৮১ চনৰ পৰা ১৯৩১ চনৰ ভিতৰত ব্ৰিটিছ ভাৰতত হোৱা লোকপিয়লত সকলো জাতি গণনা কৰা হৈছিল। ১৯৫১ চনত স্বাধীনতাৰ পিছত অনুষ্ঠিত হোৱা প্ৰথম লোকপিয়লত ভাৰত চৰকাৰে জাতি গণনা নকৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিছিল। কিন্তু ১৯৫১ চনৰ পৰা প্ৰতিটো লোকপিয়লত গণনা কৰা অনুসূচিত জাতি (SCs) আৰু অনুসূচীত জনজাতি (ST)ৰ বাবে ব্যতিক্ৰম কৰা হৈছিল।
জাতিগত লোকপিয়ল ভাৰতৰ বাবে এক আইনী আৱশ্যকতা। নিৰ্বাচনী সমষ্টি, শিক্ষা আৰু ৰাজহুৱা নিয়োগক সামৰি লোৱা সামাজিক ন্যায়ৰ সাংবিধানিকভাৱে নিৰ্ধাৰিত নীতিসমূহ জাতিভিত্তিক বিশদ তথ্য অবিহনে ফলপ্ৰসূভাৱে অনুসৰণ কৰিব নোৱাৰি। সংবিধানত জাতিৰ সলনি শ্ৰেণী শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিলেও উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ বিভিন্ন ৰায়দানত পিছপৰা শ্ৰেণীৰ সংজ্ঞা নিৰূপণৰ বাবে জাতিক ‘প্ৰাসংগিক মাপকাঠী’, ‘একমাত্ৰ মাপকাঠী’ বা ‘প্ৰধান মাপকাঠী’ হিচাপে ধৰি ৰখা হৈছে ।
আকৌ জাতিগত লোকপিয়ল এক প্ৰশাসনিক আৱশ্যকতা। অযোগ্য জাতিৰ অন্যায়ভাৱে অন্তৰ্ভুক্তি আৰু প্ৰাপ্য জাতিৰ বৰ্জন এৰাই চলিবলৈ আৰু সংৰক্ষিত শ্ৰেণীৰ কেইটামান প্ৰভাৱশালী জাতিয়ে আনক ঠেলি দিয়াৰ পৰা ৰক্ষা পাবলৈ জাতিভিত্তিক বিশদ তথ্যৰ প্ৰয়োজন। সংৰক্ষিত শ্ৰেণীৰ ভিতৰত জাতিসমূহক উপ-শ্ৰেণীভুক্ত কৰাৰ বাবে ইয়াৰ প্ৰয়োজন আছে। জাতিভিত্তিক বিশদ তথ্যৰ অনুপস্থিতিয়ে উচ্চ জাতি আৰু প্ৰভাৱশালী অন্যান্য পিছপৰা শ্ৰেণী (OBC)ৰ মাজত অভিজাত শ্ৰেণীৰ এটা দলক জাতিটোৰ সম্পত্তি, আয় আৰু ক্ষমতাৰ অসমতাপূৰ্ণ অংশ ধৰি ৰখাত সহায় কৰিছে।
জাতিগত লোকপিয়লৰ দৰে ভাৰতৰ বাবে দক্ষতা লোকপিয়লো ঠিক সমানেই প্ৰয়োজনীয়। অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ চৰকাৰে কৰ্মশক্তি আৰু আইডেণ্টিৰ দক্ষতা বুজিবলৈ ‘দক্ষতা লোকপিয়ল 2024’ আৰম্ভ কৰিছে। দক্ষতা লোকপিয়লে চৰকাৰক কৰ্মশক্তিৰ উন্নীতকৰণৰ পৰিকল্পনা কৰিবলৈ সক্ষম কৰে আৰু তেওঁলোকক উপযুক্ত ভাল দৰমহা পোৱা চাকৰি বিচাৰি উলিওৱাত সহায় কৰে, যাৰ ফলত প্ৰতিটো সম্প্ৰদায়ৰ দুৰ্বল শ্ৰেণীত অৰ্থনৈতিক সবলীকৰণ হয়, ইয়াৰ বিপৰীতে জাতি লোকপিয়লে দেশৰ বৰ্তমানৰ সমন্বয়ক বিঘ্নিত কৰিব পাৰে আৰু সামাজিক তন্ত্ৰ শোষণৰ বাবে এক বিভাজনকাৰী ৰাজনৈতিক আহিলা হ’ব পাৰে। এই পদক্ষেপে চৰকাৰ আৰু নিয়োগকর্তাসকলক এটা বিশেষ অঞ্চলত উপলব্ধ দক্ষতাৰ উচ্চ কেন্দ্ৰীভূতকৰণৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি লক্ষ্যভিত্তিক উদ্যোগ স্থাপনৰ বাবে অন্তর্দৃষ্টিসম্পন্ন তথ্য প্রদান কৰিব, স্থানীয় গ্রাম্য অর্থনীতিসমূহক উন্নীত কৰিব।
ছিংগাপুৰ, কানাডা, যুক্তৰাজ্য, অষ্ট্ৰেলিয়া, জার্মানী আদি বহু দেশত দক্ষতা মূল্যায়ন সফল বুলি প্রমাণিত হয়। ছিংগাপুৰত কৰা এক অধ্যয়ন অনুসৰি যিসকল ব্যক্তিয়ে মূল্যায়ন আৰু প্ৰাসংগিক প্রশিক্ষণ কার্যসূচী গ্ৰহণ কৰিছে তেওঁলোকে নিয়োগযোগ্যতাৰ হাৰ উন্নত হোৱাৰ অভিজ্ঞতা লাভ কৰিছে আৰু এক উল্লেখযোগ্য শতাংশ নিয়োগকর্তাই অনুভৱ কৰিছিল যে এনে পদক্ষেপে তেওঁলোকৰ কৰ্মচাৰীসকলৰ উৎপাদনশীলতাত সহায় কৰে, যাৰ ফলত উন্নত মজুৰি পোৱা যায়।
নিবনুৱা সমস্যাৰে ভাৰাক্ৰান্ত ভাৰতবৰ্ষত বিশ্বৰ সৰ্বাধিক যুৱ জনসংখ্যা বিদ্যমান। ৩৫ বছৰৰ তলৰ জনসংখ্যাৰ ৬০% তকৈ অধিক যুৱক-যুৱতীৰ সৈতে বিশ্বৰ সৰ্বাধিক যুৱ জনসংখ্যা ভাৰতত আছে, তাৰে অধিকাংশই নিবনুৱা। গুণগত মানৰ ক্ষেত্ৰত চৰকাৰী তথ্যৰ চিটিৰ বিশ্লেষণে দেখুৱাইছে যে প্ৰায় ৪৬% শ্ৰমিক শক্তি কৃষিত নিয়োজিত, যিয়ে জিডিপিত ২০%তকৈও কম অৰিহণা যোগায়। ২০২৩ চনত মুঠ চাকৰিৰ ১১.৪% উৎপাদন আছিল, যিটো ২০১৮ চনৰ তুলনাত হ্ৰাস পাইছে, ইয়াৰ পৰা বুজা যায় যে মহামাৰীৰ পিছত এই খণ্ড সম্পূৰ্ণৰূপে সুস্থ হৈ উঠা নাই। আনুষ্ঠানিক খণ্ডত নিয়োগ ২০২৩ চনত ২৫.৭% লৈ হ্ৰাস পাইছে, যিটো কমেও ১৮ বছৰৰ ভিতৰত সৰ্বনিম্ন। মাত্ৰ ২১% কৰ্মশক্তিৰ, প্ৰায় ১২.২ কোটি লোকে দৰমহাযুক্ত বা মজুৰিযুক্ত চাকৰি লাভ কৰে, যিটো মহামাৰীৰ পূৰ্বে ২৪% আছিল।
ভাৰত চৰকাৰে জনসংখ্যা জৰীপৰ সমান্তৰালকৈ সমগ্র দেশতে দক্ষতা লোকপিয়ল চলোৱাৰ সিদ্ধান্ত লব পাৰে। ভাৰতত দক্ষতা জৰীপ ৰূপায়ণে জাতিটোৰ বিকাশৰ বাবে সুদূৰপ্ৰসাৰী সুবিধা প্ৰদান কৰে। যুৱক- যুৱতীসকলৰ মাজত লুকাই থকা প্রতিভাক উন্মোচন কৰি আৰু অত্যাৱশ্যকীয় উন্নীতকৰণৰ সুযোগ প্রদান কৰি ই চাকৰিৰ সুযোগ বৃদ্ধি কৰে আৰু শিক্ষানুষ্ঠানসমূহক উদ্যোগৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ সৈতে তেওঁলোকৰ পাঠ্যক্রমক একাকাৰ কৰাত পথ প্রদর্শন কৰে। ই ব্যক্তিসকলক জ্ঞাতভাৱে কেৰিয়াৰ বাছনি কৰিবলৈ সক্ষম কৰে, তেওঁলোকৰ নিয়োগযোগ্যতা উন্নত কৰে। এনে পদক্ষেপৰ ফলত ভাৰতীয় অর্থনীতিত যথেষ্ট প্রভাৱ পৰে, ব্যক্তি আৰু উদ্যোগ উভয়ৰে আয় বৃদ্ধি পায়, যাৰ ফলত ‘বিকশিত ভাৰত’ৰ দৃষ্টিভংগীত অৰিহণা যোগায়। এই গুৰুত্বপূৰ্ণ সন্ধিক্ষণত দেশত এনে উদ্ভাৱনীমূলক কাৰ্যসূচীৰ প্রয়োজন যিয়ে ভাৰতীয় যুৱক-যুৱতীসকলক ন্যায্য সুযোগ প্রদান কৰা ।
জাতিগত লোকপিয়লে সামাজিক ন্যায় আৰু সমতাক সম্বোধন কৰে যদিও দক্ষতা লোকপিয়লে অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। দুয়োটা সামগ্ৰিক সমাজৰ প্ৰগতিৰ বাবে অপৰিহাৰ্য, আৰু দুয়োটাৰে পৰা অন্তৰ্দৃষ্টিসমূহ একত্ৰিত কৰিলে ঐতিহাসিক বৈষম্য আৰু ভৱিষ্যতৰ কৰ্মশক্তিৰ প্ৰয়োজনীয়তা দুয়োটাকে সম্বোধন কৰা অধিক অন্তৰ্ভুক্ত নীতি সৃষ্টি কৰাত সহায় কৰিব পাৰি।
জনবিস্ফোৰিত জনসংখ্যাৰ সৈতে ভাৰতে নিয়োগৰ ক্ষেত্ৰত এক ম্লান পৰিস্থিতিৰ সন্মুখীন হৈছে। আনকি ইয়াৰ ৭% অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধিয়েও হয়তো কোনো উল্লাস কঢ়িয়াই নিব নোৱাৰে। এতিয়া প্ৰশ্ন হৈছে দক্ষতা লোকপিয়লে নিয়োগ তথা অৰ্থনৈতিক সমতা স্থাপনৰ ক্ষেত্ৰত সমৰ্থৱান হ’ব নে ? জাতিগত লোকপিয়লৰ বিকল্প ৰূপ দক্ষতা লোকপিয়ল হয় নে ?
