সমগ্ৰ বিশ্বক কঁপাই তুলিছিল ভাৰতবৰ্ষত সংঘটিত এটি ঘটনাই। সচৰাচৰ সম্পত্তি কেন্দ্ৰিক বিবাদ সকলোতে দেখা যায় কিন্তু অপৰাধৰ ষড়যন্ত্ৰ ব্যতিক্ৰম আৰু অত্যন্ত ভয়ংকৰ আছিল। এই অপৰাধৰ মূলতে আছিল পৰিয়ালৰ সম্পত্তি কেন্দ্ৰিক প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা। জমিদাৰ পৰিয়ালৰ উত্তৰাধিকাৰীকেন্দ্ৰিক বিবাদ কিমান ভয়ংকৰ হব পাৰে এই ঘটনাৰ দ্বাৰাহে গম পোৱা যাব। সময় তেতিয়া ১৯৩৩ চনৰ ২৬ নৱেম্বৰ। অমৰেন্দ্ৰ চন্দ্ৰ পাণ্ডে নামৰ এজন যুৱক ওলাইছিল নিজ আত্মীয়ৰ সৈতে ঝাৰখণ্ডৰ পাকুণ্ড নামৰ ঠাইলৈ যাবলৈ। কিন্তু হঠাৎ ব্যস্ত হাওৰা দলংৰ ওপৰত ৰৈ থকা জমিদাৰ অমৰেন্দ্ৰ চন্দ্ৰ পাণ্ডেক খুন্দিয়াই আঁতৰি যায় এজন খাদী পৰিহিত ব্যক্তি। ঠিক পিছতেই ২০ বছৰীয়া অমৰেন্দ্ৰৰ সো হাতত তীব্ৰ বিষ অনুভৱ হয়। বিষত চিঞৰি উঠিল,”কোনোবাই মোক বিন্ধিছে”।
অমৰেন্দ্ৰই বিষ স্বত্বেও যাত্ৰাভংগ নকৰি নিজৰ যাত্ৰা আৰম্ভ কৰে। অমৰেন্দ্ৰৰ বিষৰ বাবে আত্মীয়ই কলকাতাতে তেজৰ পৰীক্ষা কৰিবলৈ অনুৰোধ জনায়। তেনেতে হঠাৎ ৰে’লৱে ষ্টেচনত আহি উপস্থিত হয় অমৰেন্দ্ৰৰ ককায়েক বেনয়েন্দ্ৰ , বয়সত অমৰেন্দ্ৰতকৈ দহ বছৰ ডাঙৰ। বেনয়েন্দ্ৰই এই ঘটনাক এটা সৰু কাণ্ড বুলি উলাই কৰিলে। কিন্তু তিনিদিনৰ পিছতেই তীব্ৰ জ্বৰ উঠাৰ বাবে অমৰেন্দ্ৰ কলকাতালৈ আহে আৰু চিকিৎসকৰ কাষ চাপে। চিকিৎসকৰ কাষ চপাত তাৰ সোঁহাতত বেজীৰ খুচ খোৱাৰ বিষয়ে গম পায় । ঠিক কেইদিনমানৰ পিছতেই তাৰ ভীষণ জ্বৰ, বগলী ফুলি উঠা আৰু হাওঁফাওঁৰ ৰোগৰ প্ৰাৰম্ভিক লক্ষণ দেখা দিয়ে। ৩ ডিচেম্বৰৰ নিশা তেওঁ ক’মাত যায় আৰু পিছদিনা পুৱাই তেওঁৰ মৃত্যু হয়।
তেতিয়ালৈকে চিকিৎসক জ্ঞাত নাছিল যে অমৰেন্দ্ৰ এটা ভয়ংকৰ বেক্টেৰিয়াৰ চিকাৰ হৈছে । মৃত্যৰ পিছত ডক্তৰে প্ৰমাণ কৰিলে যে অমৰেন্দ্ৰৰ মৃত্যু হৈছে নিউমোনিয়াত। কিন্তু তেওঁৰ মৃত্যুৰ পিছত অহা লেবৰ ৰিপৰ্টত তেওঁৰ তেজত প্লেগ সৃষ্টি কৰা মাৰাত্মক বেক্টেৰিয়া য়েৰচিনিয়া পেষ্টিছৰ উপস্থিতিৰ কথা গম পায়।
নিগনি আৰু মাখিৰ দ্বাৰা সংক্ৰমিত প্লেগে ১৮৯৬ চনৰ পৰা ১৯১৮ চনৰ ভিতৰত ভাৰতীয় উপমহাদেশত ১ কোটি ২০ লাখতকৈ অধিক লোকৰ মৃত্যু ঘটায়। ১৯২৯ চনৰ পৰা ১৯৩৮ চনৰ ভিতৰত প্লেগ ৰোগৰ মৃত্যু প্ৰায় ডেৰ লাখলৈ হ্ৰাস পাইছিল আৰু অমৰেন্দ্ৰৰ মৃত্যুৰ আগলৈকে তিনি বছৰত কলকাতাত প্লেগ ৰোগত আক্ৰান্ত ৰোগী নাছিল।
জমিদাৰ পৰিয়ালৰ উত্তৰাধিকাৰীকেন্দ্ৰিক বিবাদৰ বাবে সংঘটিত এই চাঞ্চল্যকৰ হত্যাকাণ্ডই ব্ৰিটিছ ৰাজ ইণ্ডিয়াকে ধৰি সমগ্ৰ বিশ্বৰ লোকৰ মাজত জনাজাত হৈ পৰিছিল। সমগ্ৰ বিশ্বৰ বাতৰি কাকত-আলোচনীসমূহে, সংবাদ মাধ্যমে এই বিষয়ত বাতৰি প্ৰকাশ কৰিছিল। ইয়াক কিছুমানে “আধুনিক বিশ্বৰ ব্যক্তিগত জৈৱ সন্ত্ৰাসবাদৰ প্ৰাচীন ক্ষেত্ৰসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম” বুলি গণ্য কৰিছিল। টাইম আলোচনীয়ে ইয়াক ‘জাৰ্ম হত্যা’ অৰ্থাৎ বীজাণুৰ দ্বাৰা হোৱা হত্যা বুলি অভিহিত কৰিছিল। একে সময়তে ছিংগাপুৰৰ ষ্ট্ৰেইটছ টাইমছে ইয়াক ‘পাংচাৰড আৰ্ম মিষ্ট্ৰী’ বুলি অভিহিত কৰে।
কলকাতা আৰক্ষীৰ তদন্তত ধৰা পৰে বিপদজনক ষড়যন্ত্ৰৰ ইংগিত। এই ষড়যন্ত্ৰত কলিকতাৰ পৰা ১৯০০ কিলোমিটাৰ দূৰৈৰ বম্বে (বৰ্তমানৰ মুম্বাই)ৰ এখন চিকিৎসালয়ৰ পৰা মাৰাত্মক বেক্টেৰিয়া নিষ্কাশন কৰা হৈছিল। আদালতৰ নথি অনুসৰি অমৰেন্দ্ৰক হত্যাৰ চক্ৰান্ত সম্ভৱতঃ ১৯৩২ চনত ৰচনা কৰা হৈছিল, যেতিয়া বেনয়েন্দ্ৰৰ চিকিৎসক তথা ঘনিষ্ঠ বন্ধু তৰানাথ ভট্টাচাৰ্যই চিকিৎসা পৰীক্ষাগাৰৰ পৰা প্লেগ বেক্টেৰিয়াৰ উৎস বিচাৰি উলিয়াবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।
যদিও এই দাবী বিতৰ্কিত, কিছুমান বিৱৰণী অনুসৰি বেনয়েণ্ড্ৰাই হয়তো ১৯৩২ চনৰ গ্রীষ্মকালত নিজৰ আঢ়ৈ বছৰীয়া ভাতৃক হত্যা কৰাৰ প্রথম প্রয়াস কৰিছিল। ব্ৰিটিছ স্বাস্থ্য বিষয়া ডি পি লেম্বাৰ্টৰ এক প্ৰতিবেদন অনুসৰি, দুয়োজন ভাতৃয়ে এটা পাহাৰীয়া ষ্টেচনত খোজ কাঢ়ি গৈ থাকোঁত বেনয়েণ্ড্ৰাই এযোৰ চশমা উলিয়াই অমৰেন্দ্ৰক পিন্ধাবলৈ চেষ্টা কৰিছিল, যাৰ ফলত তেওঁৰ ছাল কাটিছিল। কিছু সময়ৰ পাছত অমৰেন্দ্ৰ অসুস্থ হৈ পৰিল তেতিয়াই চশমাত বীজাণু থকাৰ সন্দেহ কৰা হৈছিল। ইয়াৰ পিছত অনুসন্ধানত অমৰেন্দ্ৰৰ টিটেনাছ ৰোগ হোৱা বুলি জানিব পৰা গৈছে আৰু তেওঁক এন্টি টিটেনাছ ছিৰাম দিয়া হৈছিল।তেওঁক টিটেনাছ ধৰা পৰিছিল, আৰু তেওঁক এণ্টি টিটেনাছ ছিৰাম দিয়া হৈছিল। অভিযোগ অনুসৰি বেনয়েণ্ড্ৰাই তিনিজন চিকিৎসকক আনি ভাতৃৰ চিকিৎসা সলনি কৰাৰ চেষ্টা কৰিছিল যদিও ডাঃ লেম্বাৰ্টৰ বিৱৰণী অনুসৰি সকলোকে নাকচ কৰা হৈছিল। কিন্তু ইয়াৰ পিছত যিটো হ’ল সেয়া আছিল এক হত্যাৰ ষড়যন্ত্ৰ যিটো অতি চাঞ্চল্যকৰ। বেনয়েন্দ্ৰই মালিকীস্বত্ব লাভৰ স্বাৰ্থত ষড়যন্ত্ৰ ৰচি থাকোতেই চিকিৎসক বন্ধু ভট্টাচাৰ্যই প্লেগ বেক্টেৰিয়া লাভৰ বাবে চাৰিবাৰ চেষ্টা কৰিছিল। ১৯৩২ চনৰ মে’ মাহত ভট্টাচাৰ্যই বোম্বাই (বৰ্তমান মুম্বাই)ত অৱস্থিত হেফকিন ইনষ্টিটিউটৰ পৰিচালকৰ সৈতে যোগাযোগ কৰে। এইটোৱেই আছিল একমাত্ৰ লেব য’ত এই মাৰাত্মক বেক্টেৰিয়া ৰখা হৈছিল। হেফকিন ইনষ্টিটিউটৰ পৰিচালকে বংগৰ চাৰ্জন জেনেৰেলৰ অনুমতি অবিহনে বেক্টেৰিয়া দিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল। সেই মাহতে ভট্টাচাৰ্যই কলিকতাৰ এজন চিকিৎসকৰ সৈতে যোগাযোগ কৰি প্লেগ ৰোগৰ নিৰাময় পোৱা বুলি দাবী কৰি বেক্টেৰিয়া ব্যৱহাৰ কৰি পৰীক্ষা কৰিব বিচাৰিছে। আদালতৰ নথি অনুসৰি চিকিৎসকে তেওঁক লেবত কাম কৰাৰ অনুমতি দিছিল যদিও হেফকিন ইনষ্টিটিউটৰ পৰা পোৱা কালচাৰ চম্ভালিব পৰা নাছিল। ডাঃ লেম্বাৰ্টৰ মতে ভট্টাচাৰ্যৰ কাম বন্ধ হৈ গ’ল।
ইয়াৰ পিছত ১৯৩৩ চনত ভট্টাচাৰ্যই পুনৰবাৰ কলিকতাৰ চিকিৎসকজনক হফকিন ইনষ্টিটিউটলৈ চিঠি লিখিবলৈ পতিয়ন নিয়াইছিল। এই চিঠিখনত চিকিৎসকে ভট্টাচাৰ্যক হেফকিন ইনষ্টিটিউটত কাম কৰিবলৈ অনুমতি বিচাৰিছিল।
সেই বছৰৰ গ্রীষ্মকালত বেনয়েন্দ্রই বম্বেত উপস্থিত হয় য’ত ভট্টাচাৰ্যৰ সৈতে তেওঁ হফকিন ইনষ্টিটিউটৰ সৈতে জড়িত দুজন পশু চিকিৎসকক উৎকোচ দি প্রতিষ্ঠানৰ পৰা প্লেগ বেক্টেৰিয়া উলিয়াই তেওঁক দিছিল৷ বেনয়েন্দ্ৰই বজাৰলৈ গৈ নিগনি কিনিলে যাতে তেওঁক এজন গুৰুতৰ বিজ্ঞানী হিচাপে দেখা যায়। ইয়াৰ পিছত দুয়োজন লোক আৰ্থাৰ ৰোড সংক্ৰামক ৰোগ চিকিৎসালয়ত উপস্থিত হয় য’ত বেক্টেৰিয়াবোৰ ৰখা হৈছিল।
হত্যাকাণ্ডৰ প্ৰায় তিনি মাহৰ পিছত ১৯৩৪ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত আৰক্ষীয়ে অভিযুক্ত লোক দুজনক গ্ৰেপ্তাৰ কৰে। তদন্তকাৰীয়ে বেনয়েন্দ্ৰৰ ভ্ৰমণ কাগজ, মুম্বাইত তেওঁৰ হোটেলৰ বিল, হোটেলৰ পঞ্জীত হাতেৰে লিখা প্ৰৱেশ, লেবলৈ দিয়া বাৰ্তা, নিগনি ক্ৰয় কৰা দোকানৰ পৰা পোৱা ৰচিদ আদি বিচাৰি উলিয়াইছিল। বেনয়েন্দ্ৰ আৰু ভট্টাচাৰ্যই এজন “ভাড়াতীয়া হত্যাকাৰী”ৰ সৈতে অমৰেন্দ্ৰক হত্যা কৰাৰ ষড়যন্ত্ৰ কৰা বুলি স্বীকাৰ কৰে আৰু আদালতে তেওঁলোকক মৃত্যুদণ্ডৰ শাস্তি প্ৰদান কৰে। ১৯৩৬ চনৰ জানুৱাৰী মাহত কলিকতা উচ্চ ন্যায়ালয়ে শাস্তি বিহে। হত্যাকাণ্ডৰ সৈতে জড়িত আন দুজন চিকিৎসকক প্ৰমাণৰ অভাৱত দোষমুক্ত কৰা হয়। আপীল শুনানি গ্ৰহণ কৰা এজন ন্যায়াধীশে মন্তব্য কৰে যে অপৰাধৰ বুৰঞ্জীত এই গোচৰটো সম্ভৱতঃ অনন্য।
এই হত্যাকাণ্ডৰ ওপৰত গৱেষণা কৰি থকা আমেৰিকান সাংবাদিক ডেন মৰিছনে মোক কৈছিল যে বেনয়েণ্ড্ৰা আছিল “২০ শতিকাৰ মানুহ যিয়ে ভাবিছিল যে হত্যাকাণ্ডৰ সময়ত ভাৰতত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰা ভিক্টোৰিয়ান যুগৰ প্ৰতিষ্ঠানসমূহক তেওঁ আউটস্মাৰ্ট কৰিব”। ৰেলৱে ষ্টেচনত হোৱা হত্যাকাণ্ডটো মিষ্টাৰ মৰিছনৰ মতে আছিল “সম্পূৰ্ণ আধুনিক হত্যাকাণ্ড”।
৯১ বছৰ পূৰ্বে প্ৰায় পাহৰি যোৱা হাওৰা ৰে’লৱে ষ্টেচনৰ হত্যাকাণ্ডৰ ক্ষেত্ৰত ৰাজকুমাৰক হত্যা কৰা মানুহজন আৰু হত্যাৰ অস্ত্ৰ – হাইপোডাৰ্মিক বেজীটো পোৱা নগ’ল…
